Քրիստոսի հարության տոնը` Զատիկը, քրիստոնեական ամենամեծ և պայծառ տոնն է

Զատիկը Հայաստանում. Զատիկ հայերեն բառը հավանաբար ծագում է «ազատություն, ազատել» բառից և նշանակում է տառապանքներից, չարից, մահից ազատում: Զատիկին միմյանց ողջունելով, հայ քրիստոնյաներն  ասում են.  

Քրիստոս յարեաւ ի մեռելոց,
Օրհնեալ է յարութիւնն Քրիստոսի:

Հարության գաղափարը քրիստոնեության մեջ հիմնական գաղափարներից է: Նրա իմաստը մահվանից նոր կյանք, երկրից երկինք անցումն է: Հին եկեղեցին Զատիկի օրը նշում էր նաև Քրիստոսի Խաչելիության օրը:

Չորրորդ դարից սկսած շեշտը դրվեց Հարության վրա, որը կրեց հիմնական միտքը: Զատիկի ստույգ օրը երկար ժամանակ բանավեճի թեմա է եղել:

Առաքելական կանոնները պահանջում են Զատիկը տոնել Մեծ պահքից քառասուն օր անց: Արևելյան քրիստոնյաները` հետևելով հուդայական-քրիստոնեական ավանդույթին, հուդայական լուսնային օրացույցով այն տոնում էին Նիսանի 14-ին: Հռոմում Զատիկը տոնվում էր առաջին նորալուսնից հետո առաջին կիրակի օրը` գարնանային գիշերահավասարով:

Կապված նրա հետ, որ Զատիկի օրը կապված է լուսնային օրացույցից, այն շարժական տոն է, և նրա օրը ամեն տարի տարբերվում է: Հարցը լուծվել է Առաջին տիեզերաժողովում, հաստատվելով, որ Զատիկը պետք է նշել լիալուսնի հաջորդ կիրակին, որ գալիս է գարնանային գիշերահավասարից հետո:

Զատիկը ուղղահավատների մոտ

Քրիստոսի հարության տոնը քրիստոնեական ամենամեծ և պայծառ տոնն է: Այն նաև կոչվում է Զատիկ, այսինքն մեր անցումը մահվանից կյանք, և երկրից երկինք:

Քրիստոս յարեաւ ի մեռելոց և ողջ աշխարհի համար սկսվեց իրական գարունը, պայծառ, ուրախ առավոտը նոր կյանքի: Քրիստոսի հարությունը կյանքի առաջին իրական հաղթանակն է մահվան հանդեպ:

Ահա թե ինչպես է դա եղել.

Իր տառապանքների և մահվան երրորդ օրվա գիշերը իր աստվածային ուժով Հիսուս Քրիստոսը կենդանացավ, այսինքն հարություն առավ մեռելներից: Նրա մարդկային մարմինը վերափոխվեց: Տեղից չշարժելով քարը, չխախտելով սինեդրոնիան կնիքը, և պահակների  համար անտեսանելի՝ նա դուրս եկավ գերեզմանից: Այդ պահից ի վեր զինվորները, իրենք էլ չիմանալով այդ մասին, պահպանում էին դատարկ գերեզմանը:

Հանկարծ եղավ մեծ երկրաշարժ, երկնքից իջավ Տիրոջ հրեշտակը: Նա Քրիստոսի գերեզմանից  շրջեց քարը և նստեց նրա վրա: Նրա տեսքը շանթի էր նման: Պահակություն անող զինվորները վախեցան և կարծես մեռած լինեին, իսկ հետո, արթնանալով վախից, փախան:

Այդ օրը (շաբաթվա առաջին օրը), հենց որ վերջացավ շաբաթօրյա հանգիստը, շատ վաղ արևածագին Մարիամ Մագդաղենացին և այլ կանայք, վերցնելով իրենց եփած մեռոնը(մյուռոն), գնացին Տիրոջ գերեզման, որ այն քսեն Տիրոջ մարմնին, քանի որ նրանք չէի  հասցրել այդ անել թաղման ժամանակ (Այս կանանց Եկեղեցին կոչում է մեռոնակիր): Նրանք դեռ չգիտեին, որ Տիրոջ գերեզմանը հսկում են և , որ այն կնքել են: Այդ իսկ պատճառով նրանք չէին ակնկալում այնտեղ որևէ մեկին հանդիպել և ասում էին իրար, թե ո՞վ կշրջի քարը: Այն շատ մեծ էր:

Մարիամ Մագդաղենացին, առաջ անցնելով մյուս կանանցից, առաջինը հասավ գերեզմանին: Դեռ չէր լուսացել, մութ էր: Մարիամը, տեսնելով, որ քարը շրջած է, անմիջապես եկավ Պետրոսի և Հովհաննեսի մոտ և ասաց. «Տիրոջը տարել են գերեզմանից և չգիտենք՝ ո՛ւր են դրել»: Նման խոսքեր լսելով՝Պետրոսը և Հովհաններսը վազեցին դեպի գերեզման: Մարիամ Մագդաղենացին հետևեց նրանց:

Այս ժամանակ գերեզմանին մոտեցան մյուս կանայք, որ եկել էին Մարիամ Մագդաղենացու հետ: Նրանք տեսան, որ քարը շրջած է գերեզմանից: ԵՎ երբ կանգնեցին, տեսան շողացող հրեշտակին՝ նստած քարի վրա: «Նա այստեղ չէ:  Նա հարություն է առել, ինչպես ասել էր, երբ դեռ ձեզ հետ էր: Եկե՛ք տեսեք այն տեղը, ուր պառկած էր Տերը: Իսկ հետո արագ գնացեք և ասացե՛ք Նրա  աշակերտներին, որ Նա հարություն է առել մեռելներից»:

Նրանք մտան գերեզման, և չգտան Հիսուս Քրիստոսի մարմինը: Սակայն նայելով՝ տեսան սպիտակ շորերով հրեշտակին, նստած Քրիստոսի դրված տեղից աջ: Նրանց սարսափ պատեց:

Հրեշտակն ասաց նրանց. «Մի՛ սարսափեք: Հիսուս Նազովրեցին հարություն է առել: Նա այստեղ չէ: Ահա այն տեղը, ուր նա դրված էր: Դե գնացե՛ք, ասացե՛ք Նրա աշակերտներին և Պետրոսին, որ իր ուրացմամբ զրկվեց աշակերտ լինելուց, որ Նա կդիմավորի ձեզ Գալիլեայում, այնտեղ էլ նրան կտեսնեք, ինչպես որ Նա ասել է ձեզ»:

Երբ կանայք անգիտակից կանգնած էին, հանկարծ նրանց երևացին երկու հրեշտակ` փայլող հագուստով: Կանայք վախից գլուխները գետնին կախեցին:

Հրեշտակներն ասացին նրանց. «Ինչո՞ւ եք ողջին մեռելների մեջ փնտրում: Նա այստեղ չէ: Նա հարություն է առել: Հիշե՛ք, ինչպես էր նա ձեզ ասում, երբ դեռ Գալիլեայում էր, Աստծո որդին տրվելու է մեղավոր մարդկանց ձեռքը, խաչվելու է և երրոդ օրը հարություն է առնելու»:

Զատիկը սկսվում է շաբաթ կեսգիշերին, այն կցված է հոգևոր ուրախությամբ և ցնծությամբ: Այս հանդիսավոր հիմն է Քրիստոսի հարության համար, աստծո և մարդու հաշտություն, կյանքի հաղթանակ մահվան նկատմամբ:

Զատիկն ամեն տարի ամսվա տարբեր օրերի են նշում և նրա ժամանակը անցնում է իր թվից, բայց միշտ լինում է կիրակի օրը: Բոլոր տոները՝ Զատիկի հետ օրացույցով կապված (Ծաղկազարդ, Զատիկ, Համբարձման և Երրորդության), նույնպես փոխում են իրենց ամսաթիվը և կոչվում են շարժական տոներ: Տասներկու այլ տոներ (Սուրբ Ծնունդ, Խաչելիություն և այլն) ունեն հաստատուն օր և կոչվում են ոչ շարժական, կայուն տոներ:

Զատիկը արևմտյան քրիստոնյաների մոտ

Հավատացյալների համար Զատիկը (Easter) Քրիստոսի հարության տոնն է: Բայց այս տոնի արմատները շատ խորն են և կապված են մեռնող և հարություն առնող բնության նախաքրիստոնեական աստվածների հետ, որ երկրպագվում էին դեռ Հին Արևելքում: Իր էությամբ դա գարնանային տոն է՝ զարթնող բնությանը նվիրված, որը եվրոպական հողի վրա հարմարեցվեց քրիստոնեական գաղափարներին:

Կիրակի առավոտյան` աստծուն ծառայելուց հետո, երեխաները և երիտասարդները տնից տուն են գնում՝ երգելով ու շնորհավորելով, նման ամանորյան տաղերին: Զատիկի խաղերից առավել տարածված է գունազարդված ձվերով խաղը: Դրանք նետում են միմյանց վրա, գլորում հարթությունով, կոտրում: Ներկած ձվերով փոխանակվում են ընտանիքի անդամները, հարազատները, ծանոթները, կնքահայրերն այն տալիս են իրենց սաներին, աղջիկները՝ սիրելիներին, արմավենու ճյուղերի դիմաց:

Զատիկի ողջ շաբաթվա ընթացքը նվիրվում է եկեղեցիներում աստծուն ծառայելուն, փողոցներում շարունակվում են կրոնական թեմաներով ներկայացումներ կատարվել:

 Լյութերյան Զատիկ

Նրան մոտ էլ Զատիկը քրիստոնեական գլխավոր տոնն է, քանի որ ողջ քրիստոնեական հավատը հիմնվում  է Քրիստոսի հարության փաստի վրա: Սա նաև ամենահին քրիստոնեական տոնն է: Կան տոնակատարության հստակ նկարագրություններ և փաստեր՝ սկսած երկրորդ դարի կեսերից: Դա եղել է ամենահին զատիկյան տոնը` Հիսուսի պատվին, անքուն գիշերից մինչև առավոտ, երբ կատարվեց հաղորդությունը:

Այս տոնը միավորում է կյանքը և հարությունը, խաչը և Քրիստոսի սուրբ Համբարձումը, և դա արտահայտվեց Հին եկեղեցու Զատիկ (եբր. Pesach, passa = անցում) հասկացության միջոցով, այսինքն` այն եղել է Հիսուսի անցումը` կյանքի, և դրանով իսկ մարդկության փրկությունը մահից:

Լյութերականության մեջ Զատիկի գիշերը մնացել է որպես քրիստոնեական Զատիկի շաբաթի սկիզբ, և այսօր եկեղեցական տարվա ամենաբարձր կետն է: Զատիկին աստծուն ծառայելը սկսվում է Զատիկի շաբաթից՝ կեսգիշերից քիչ առաջ: Այստեղ մեծ ուշադրություն են դարձնում ջրին և կրակին:

Մութ վիճակում եկեղեցի են մտցնում մեկ վառված մոմ՝ զարդարված հունարեն α (ալֆա) և Ω (օմեգա) տառերով, որոնք հունական այբուբենի առաջին և վերջին տառերն են: Համաձայն Քրիստոսի խոսքերի (Ես եմ ալֆան և օմեգան, ես եմ սկիզբը և ավարտը)` դա խորհրդանշում է, որ նրա ձեռքերում է յուրաքանչյուր քրիստոնյայի կյանքի սկիզբն ու ավարտը: Իսկ Ալթայի որոշ գյուղերում երկար ժամանակ կար Հուդայի խրտվիլակն այրելու սովորույթ, որը դավաճանեց Քրիստոսին:

Հիսուսի հարության և նոր կյանքի սկզբի ուրախության մեջ իր տեղն է գտել երեխաներին, ընկերներին, հարազատներին, ծանոթներին և անծանոթներին  Զատիկի առավոտը նվեր տալու և նվերներ ստանալու սովորույթը: Երեխաներն այդ առավոտ փնտրում են ծնողների թաքցրած նվերները՝ Զատիկի ձու-նվերները, խաղում զատիկյան խաղեր: Որպես կանոն, դա ձվերի ներկելն է ամենատարբեր գույներով և երանգներով: Գերմանիայում, օրինակ, գեղանկարչության նման հմտությամբ աչքի են ընկնում սերբ նկարիչները: Ձվի հետ մեկտեղ, որպես նվեր, կարող է թաքցված լինի նաև որևէ մանրուք՝ նրբաքուղ, հերակալ, մանր շինվածքներ և այլն: Օրվա երկրորդ մասը սովորաբար ուղեկցվում է համերգով:

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ