Երևան քաղաքի դպրոցահասակ երեխաների շրջանում գիրության, ավելցուկային քաշի և թերսնվածության տարածվածությունը

Բանալի բառեր. դեռահասներ, մարմնի զանգվածի ցուցանիշ (ՄԶՑ), գիրություն, ավելցու-կային քաշ, թերսնվածություն, տարածվածություն, Առողջապահության Համաշխարհային Կազմակերպություն (ԱՀԿ), ստանդարտ շեղում (ՍՇ)

Ներածություն

Գիրությունը զարգացած երկրներում ամենահաճախ հանդիպող սնուցման խանգարման տարատեսակն է, ինչն աստիճանաբար առողջապահական խնդիր է դառնում նաև զարգացող երկրներում` վերածվելով էպիդեմիայի: Ուրբանիզացիան, ֆիզիկական ակտիվության մակարդակի իջեցումը և էներգիայով հարուստ սննդի մեծաքանակ օգտագործումը գիրության առաջացման կարևոր ռիսկի գործոններից են [9]: 

Ամբողջ աշխարհում 5–17 տ. երեխաների և դեռահասների 10% ունեն ավելցուկային քաշ (ըստ ԱՀԿ–ի սահմանման` +1ՍՇ≤ՄԶՑ‹+2 ՍՇ [1] ), իսկ գիրության (ըստ ԱՀԿ–ի սահմանման` ՄԶՑ≥2 ՍՇ [1]) տարածվածությունը տատանվում է 2-3%-ի սահմաններում [3]: Մի շարք երկրներում կատարված հետազոտությունները ցույց են տվել, որ երեխաների շրջանում ավելցուկային քաշի տարածվածությունը վերջին տարիների ընթացքում աճել է: Մասնավորապես, վերջին 3 տասնամյակների ընթացքում ԱՄՆ-ում դպրոցահասակ երեխաների շրջանում ավելցուկային քաշի տարածվածությունը եռապատկվել է` 5-ից դառնալով ավելի քան 16%: Նմանատիպ աճ գրանցվել է նաև այլ երկրներում, ինչպիսիք են Անգլիան, Ավստրալիան, Ֆինլանդիան, Չինաստանը, Պորտուգալիան, Բրազիլիան, Գերմանիան, Ֆրանսիան և Ռուսաստանը [7]: Համաձայն Առողջապահության Համաշխարհային Կազմակերպության (ԱՀԿ) տվյալների, 2015 թ.-ին ամբողջ աշխարհում կլինեն ավելցուկային քաշ ունեցող 2,3 միլիարդ և ավելի քան 700 միլիոն գեր մարդ [13]:

Թերսնվածությունը (ըստ ԱՀԿ-ի սահմանման` ՄԶՑ‹-2ՍՇ[1]) նույնպես լուրջ առողջապահական խնդիր է ամբողջ աշխարհում[8]: Ցածր և միջին սոցիալ - տնտեսական մակարդակ ունեցող շատ երկրներ կանգնած են հիվանդությամբ կրկնակի ծանրաբեռնման խնդրի առաջ: Մինչ այդ երկրներում շարունակում են պայքարել վարակիչ հիվանդություններով և թերսնվածությամբ պայմանավորված մի շարք խնդիրների դեմ, դիտվում է ոչ վարակիչ հիվանդությունների ռիսկի գործոնների` գիրության և ավելցուկային քաշի տարածվածության սրընթաց աճ, հատկա-պես քաղաքաբնակների շրջանում: Միևնույն երկրում և անգամ միևնույն ընտանիքում թերսնվածությունն ու գիրությունը հաճախ կարող են հայտնաբերվել կողք կողքի: Հիվանդությամբ այս կրկնակի ծանրաբեռնման պատճառը նախածննդյան (պրենատալ) շրջանում, կրծքի հասակում և վաղ մանկական տարիքում անբավարար սնուցումն է, ինչին սովորաբար հաջորդում է ճարպերով և էներգիայով հարուստ և միկրո-սննդարար նյութերով աղքատ սնունդը և սահմանափակ ֆիզիկական ակտիվությունը ավելի բարձր տարիքում [17]: Թերսնվածության ամենաբարձր տարածվածություն դիտվում է Ասիայում: Հայտնի է, որ Հարավային Ասիայում 5 տ.–ից փոքր երեխաների 46% -ի շրջանում առկա է չափավոր կամ ծանր աստիճանի թերսնվածություն[14]: Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ թերսնվածության տարածվածությունն աճում է նաև զարգացած երկրներում [8]: Իրենց գեր համարող և քաշի նվազեցման համար անառողջ վարքագիծ դրսևորող դեռահասների թիվը հաստատուն կերպով աճում է, մասնավորապես ԱՄՆ-ում վերջին 10 տարիների ընթացքում աղջիկների և տղաների դեպքում համապատասխանաբար կազմելով 43.5%-ից մինչև 59.5% և 15.5% -ից մինչև 26% [12]: 

Դեռահասությունը (ըստ ԱՀԿ-ի սահման-ման` 10–19 տ. ժամանակահատվածը) գիրու-թյան զարգացման ճգնաժամային շրջաններից մեկն է: Գիրություն ունեցող դեռահասների 50-80%-ը գեր են նաև չափահաս տարիքում: Գեր կամ ավելցուկային քաշով դեռահասների շրջանում առկա է ֆիզիկական ակտիվության սահմանափակում, ինչպես նաև դիտվում են բազմաթիվ սոցիալ-հոգեբանական խնդիրներ [15]: Բացի այդ գիրությունը կարող է հանգեցնել մի շարք բարդությունների, ինչպիսիք են` բարձր զարկերակային ճնշումը, դաշտանային ցիկլի խանգարումները, սիրտ-անոթային հիվանդությունները, II տիպի շաքարային դիաբետը և այլն [4]: 

Թերսնվածությունը դեռահասության շրջանում բացասաբար է անդրադառնում սովորելու և աշխատելու ունակության վրա, ազդում է դեռահասների սեռական հասունացմանը, աղջիկների դեպքում մեծացնում բացասական հետևանքների հավանականությունը մանկածին տարիքում` վտանգելով ապագա երեխաների առողջ զարգացումը [10]: 

Այսպիսով, առողջապահական տեսանկյունից, դեռահասության շրջանում գիրության, ավելցուկային քաշի և թերսնվածության տարածվածության հսկողությունը շատ կարևոր նշանակություն ունի: 

Սնուցման կարգավիճակի գնահատման համար ամենահաճախ կիրառվող մեթոդը մարմնի զանգվածի ցուցանիշն (ՄԶՑ) է, որը հաշվարկվում է հետևյալ բանաձևով` 

ՄԶՑ = կշիռ (կգ) / [հասակ (մ)]² [6]:

Երեխաների սնուցման կարգավիճակը կարելի է հաշվարկել աճի գնահատման տարբեր ստանդարտներով, ինչպիսիք են Գիրության Միջազգային Հատուկ Աշխատանքային խմբի կողմից առաջակված (IOTF, 2000); ԱՄՆ-ի Վարակների վերահսկման կենտրոնի կողմից ստեղծված (CDC, 2000) և Առողջապահության Համաշխարհային Կազ-մակերպության (ԱՀԿ) կողմից մշակված (WHO, 2007) ստանդարտները[1]: 

Համաձայն 2010թ. Հայաստանի Ժողովրդագրության և Առողջության Հարցերի Հետազոտության (ՀԺԱՀ 2010) տվյալների, Հայաստանում մինչև 5 տարեկան երեխա-ների 4%-ը եղել է թերսնված (քաշն ըստ հասակի ցածր է եղել 2 ՍՇ), իսկ 15%-ը` գերքաշ (քաշն ըստ հասակի բարձր է եղել 2 ՍՇ): Թերսնվածության ցուցանիշը քիչ է տարբերվել ըստ սեռի, իսկ գերքաշությունը առավել տարածված է եղել տղաների, քան աղջիկ-ների շրջանում` համապատասխանաբար կազմելով 17% և 14%: Թերսնված երեխաների տեսակարար կշիռը 2005 թվականին կազմել է 5%, իսկ 2010-ին փոքր - ինչ նվազել է` կազմելով 4%: Վերջին 5 տարիների ընթացքում գերքաշ երեխաների մասնաբաժինն աճել է 11%-ից մինչև 15%: Այս տվյալները վկայում են այն մասին, որ Հայաստանում ավելի մեծ խնդիր է երեխաների գերսնուցումը, քան թե թերսնուցումը [2]: 

ՄԶՑ-ի ճշգրիտ արժեքների վրա հիմնված (այսինքն, երբ ՄԶՑ–ն հաշվարկվել է հետազոտողների կողմից չափված կշռի և հասակի արժեքների, այլ ոչ թե երեխաների կողմից ներկայացրած տվյալների հիման վրա) գիրության և ավելցուկային քաշի տարածվածության վերաբերյալ հետազոտությունների թիվը դեռահասության տարիքում սահամանափակ է: Մասնավորապես, ավելցուկային քաշի տարածվածության ամենաբարձր ցուցանիշները նկարագրված են իռլանդացի աղջիկների (27.3%, 9-12տ.) և իսպանացի տղաների (31.7%, 10–17տ.) շրջանում: Իսկ ավելցուկային քաշի տարածվածության ամենացածր ցուցանիշներ դիտվել են Չեխիայում` երկու սեռերի դեպքում էլ կազմելով 9% (14-17 տ.) [5]: 

Երևան քաղաքի դեռահասների շրջանում գիրության, ավելցուկային քաշի և թերսնվածության տարածվածության վերաբերյալ վերջերս կատարված հետազոտությունները խիստ սակավաթիվ են: Մասնավորապես, ըստ Դպրոցահասակ երեխաների վարքագիծը առողջության վերաբերյալ գլոբալ հետազոտության (HBSC study 2009/2010 survey) տվյալների, Հայաստանում 11տ., 13տ. և 15տ. դեռահասների շրջանում ավելցուկային քաշի (ներառյալ գիրությունը) տարածվածությունը համապատասխանաբար կազմել է 22%, 18% և 10%, իսկ տղաների և աղջիկների առանձին խմբերում` համապատասխանաբար 26% և 17% (11տ. տարիքային խումբ); 24% և 13% (13տ. տարիքային խումբ) և 15% և 6% (15 տ. տարիքային խումբ): Ավելցուկային քաշը գերակշռել է տղաների շրջանում, ինչը կարելի է բացատրել, օրինակ, աղջիկների կողմից ավելի առողջարար սննդի օգտագործմամբ և տղաների սննդային ռացիոնում արագ սննդի չափաբաժնի գերակշռմամբ: Ստացված տվյալները պետք է մեկնաբանվեն վերապահումով, քանի որ այս հետազոտության ժամանակ ՄԶՑ-ն հաշվարկվել է դեռահասների կողմից ներկայացված քաշի և հասակի արժեքների հիման վրա [16]: 

Տվյալ հետազոտության նպատակն է գնահատել գիրության, ավելցուկային քաշի և թերսնվածության տարածվածությունը Երևան քաղաքի 10-16 տարեկան դպրոցահասակ երեխաների շրջանում: 

Նյութը և մեթոդներ

Հետազոտության նյութերը հավաքվել են 2011 թ. ապրիլ – հունիս և սեպտեմբեր – հոկտեմբեր ամիսների ընթացքում: Երևան քաղաքի 10 համայնքներից ընտրվել է 30 դպրոց (յուրաքանչյուր համայնքից` դպրոցների 10%-ը), յուրաքանչյուր դպրոցից` 3-ական դասարան` 6(7), 8(9) և 10(11)-րդ; իսկ յուրաքանչյուր դասարանից` միջինում 25-ական աշակերտ: Ընտրությունը յուրաքանչյուր փուլում կատարվել է պատահականության սկզբունքով: Հետազոտման համար անհրաժեշտ աշակերտների ընդհանուր թիվը հաշվարկվել է

n = z² *p*(1 - p) / d²

բանաձևով, որտեղ z=1.96, երբ վստահելիության միջակայքը (CI) 95% է, p-ն գիրության տարածվածությունն է, որը հայտնի էր Էրեբունի համայնքի 3 դպրոցներում կատարված պիլոտային (փորձնական) հետազոտության արդյունքում (p=5.7%), իսկ d-ն ցույց է տալիս գիրության տարածվածության տատանման թույլատրելի սահմանները, տվյալ դեպքում` d=±1%: Հաշվարկի արդյունքում պարզվել է, որ հետազոտման համար անհրաժեշտ է 2167 աշակերտ, այսինքն յուրաքանչյուր դպրոցից` մոտավորապես 75 աշակերտ, իսկ յուրաքանչյուր դասարանից` 25-ական աշակերտ: Արդյունքում, հետազոտվել է 10-16 տարեկան 2181 աշակերտ` 1086 արական (49.8%) և 1095 իգական (50.2%) սեռի ներկայացուցիչներ: 

Բացի անթրոպոմետրիկ չափումներից (կշիռ, հասակ), կատարվել է նաև աշակերտների զարկերակային ճնշման որոշում, անցկացվել հարցում աշակերտների և նրանց ծնողների շրջանում սննդակարգի, ֆիզիկական ակտիվության, ազատ ժամանցի անցկացման և սոցիալական կարգավիճակի վերաբերյալ: Տվյալ հոդվածում վերլուծության են ենթարկվել միայն անթրոպոմետրիկ տվյալները:

Անթրոպոմետրիկ չափումներն իրականացվել են միևնույն անձի կողմից: Աշակերտներն անթրոպոմետրիկ չափումների ընթացքում եղել են թեթև հագուստով և առանց կոշիկների: Կշռի տվյալները ստացվել են էլեկտրոնային կշեռքի օգնությամբ (FAGOR BB–150) 0.1 կգ ճշգրտությամբ: Հասակը չափվել է պատին ամրացված հասակաչափի միջոցով (SECA) 5 մմ ճշգրտությամբ: Բոլոր երեխաների անթրոպոմետրիկ չափումները կատարվել են առավոտյան: Հաշվարկվել է մարմնի զանգվածի ցուցանիշը: Գիրության, ավելցուկային քաշի և թերսնվածության տարածվածությունը հաշվարկվել է համաձայն ԱՀԿ-ի կողմից 2007թ.-ին ընդունված աճի գնահատման ստանդարտների (ՄԶՑ-ն ըստ տարիքի ստանդարտներ 5-19 տ. երեխաների համար): Սնուցման կարգավիճակի գնահատման ցուցանիշներից յուրաքանչյուրը ներ-կայացված է որպես ԱՀԿ-ի կողմից առաջարկված Երեխաների Աճի Ստանդարտի մեդիանից ստանդարտ շեղման (ՍՇ) միավոր: Այն երեխաները, որոնց ՄԶՑ-ն ըստ տարիքի ստանդարտ բնակչության մեդիանից բարձր է երկու ստանդարտ շեղումով, համարվում են գեր, եթե ՄԶՑ-ն ընկած է 1 ՍՇ և 2 ՍՇ միջակայքում` ունեն ավելցուկային քաշ, իսկ եթե ՄԶՑ-ն ցածր է մեդիանից 2ՍՇ-ով` թերսնված են[1]: 

 Տվյալների վիճակագրական վերլուծությունն իրականացվել է SPSS 16 ծրագրի օգնությամբ: Քանակական տվյալները ներ-կայացվել են միջին թվաբանականի և ստան-դարտ շեղումների տեսքով; իսկ որակական-ները ստացվել են տոկոսային արտահայտումներով: Համեմատությունները տարբեր տարիքային խմբերում և ըստ սեռի իրականացվել են վարիացիոն անալիզի օգնությամբ (ANOVA), ոչ պարամետրիկ փոփոխական-ների վերլուծությունը կատարվել է Պիրսոնի χ² կիրառմամբ: 

Արդյունքները և քննարկումը

Հետազոտության մեջ ընդգրկվել են 10-16տ. (միջին տարիքը` 12.96±1.71տ.) 2181 աշակերտ`1086 արական (49,8%) և 1095 իգական (50,2%) սեռի ներկայացուցիչներ: 

Տարիքի հետ ՄԶՑ-ն աստիճանաբար աճում է անկախ սեռային պատկանելիությունից (աղյուսակ 1): Եվ տղաների, և աղջիկների շրջանում ՄԶՑ-ի միջին արժեքը 10 տարեկանում (համապատասխանաբար 17.7±3.3 կգ/մ² և 17.7±3.6 կգ/մ²) վիճակագրորեն հավաստի կերպով փոքր է 13 տ. (համապատասխանաբար 19.4±3.5 կգ/մ² և 19.5±3.0 կգ/մ²), 14 տ. (համապատասխանաբար 20.8±4.1 կգ/մ² և 20.4±3.5 կգ/մ²), 15 տ. (համապատասխանաբար 20.8±3.3 կգ/մ² և 20.7±2.8 կգ/մ²) և 16 տ. (համապատասխանաբար 22.5±4.3 կգ/մ2 և 20.8±3.4 կգ/մ²) տարքիային խմբերում գրանցվող ՄԶՑ–ի միջին արժեքներից (p‹0.001): Նմանատիպ մերևույթ դիտվում է նաև տղաների և աղջիկների ընդհանուր խմբում (p‹0.01):

ՄԶՑ–ի միջին թվաբանական արժեքը վիճակագրորեն հավաստի կերպով ավելի բարձր է միայն արական սեռի 16 տ. տարիքային խմբում (p=0.03): Այլ տարիքային խմբերում տարբեր սեռերի միջև վիճակագրորեն հավաստի տարբերություն չի հայտնաբերվել (p›0.05):

Աղյուսակ 1 

ՄԶՑ-ի միջին թվաբանական արժեքը և ստանդարտ շեղումներն ըստ տարիքի և սեռի

 *Տարիքային խմբերը սահմանված են հետևյալ կերպ` 10 տ (10.0 – 10.9 տ); 11 տ (11.0–11.9տ); 12 տ (12.0–12.9 տ); 13 տ (13.0–13.9 տ); 14 տ (14.0–14.9 տ); 15 տ (15.0–15.9 տ) և 16 տ (16.0–16.9 տ)

**Տվյալ տարիքային խմբում ըստ սեռի համեմատության դեպքում վիճակագրորեն հավաստի տարբերության առկայություն, P‹0.05 (ANOVA)

Ինչպես երևում է աղյ. 2-ում, ընդհանուր խմբում ընդգրկված երեխաների հիմնական մասը (75.0%) գտնվում են նորմալ քաշ կատեգորիայում; գիրության և ավելցուկային քաշի տարածվածությունը կազմում է համապատասխանաբար 5.8% և 14.9%, իսկ թերսնվածության տեսակարար կշիռը 4.3% է:

Աղյուսակ 2 

10 -16 տ. տարիքային խմբում գիրության, ավելցուկային քաշի և թերսնուցման տարածվածությունն ըստ սեռի

* Տվյալ տարիքային խմբում (10-16 տ.) ըստ սեռի համեմատության դեպքում վիճակագրորեն հավաստի տարբերության առկայություն, P‹0.05 (Պիրսոնի x²⁾

Նկար 10-16 տ. տարիքային խմբում գիրության, ավելցուկային քաշի և թերսնվածության տարածվածությունն ըստ սեռի

10–16 տ. տարիքային խմբում երկու սեռերի միջև քաշի տարբեր կատեգորիաների տարածվածությունների համեմատության ժամանակ վիճակագրորեն հավաստի տարբերություն հայտնաբերվում է գիրություն, ավելցուկային քաշ և նորմալ քաշ կատեգորիաների դեպքում (նկար): Գիրութունը և ավելցուկային քաշը գերակշռում են արական սեռի շրջանում` համապատասխանաբար կազմելով 8.6% և 3.0% (p=0.000) և 17.2% և 12.6% (p=0.002), իսկ նորմալ քաշ կատեգորիան` աղջիկների շրջանում` 80.1% և 69.9% (p=0.000): Թերսնվածության դեպքում վիճակագրորեն հավաստի տարբերություն չի հայտնաբերվել (p›0.05):

Ինչպես ցույց է տրված աղյ. 3–ում, դեռահասության վաղ շրջանից միջին շրջան անցնելիս ընդհանուր խմբում գիրության տարածվածությունը վիճակագրորեն հավաստի կերպով նվազում է` համապատասխանաբար կազմելով 6.6% և 4.6% (p=0.042): Արական և իգական սեռերի խմբերում դեռահասության տարբեր շրջանների միջև գիրության տարածվածության վիճակագրորեն հավաստի տարբերություն չի հայտնաբերվել (p›0.05): Ընդհանուր խմբում տարիքի հետ տարածվածության նվազման հակում դիտվում է նաև թերսնվածության դեպքում` 5.1% և 3.1% (p=0.022), ինչը վիճակագրորեն հավաստի է նաև իգական սեռի ներկայացուցիչների խմբում` 5.8%–ից նվազելով մինչև 2.6% (p=0.009): Արական սեռի դեպքում վիճակագրորեն հավաստի տարբերություն չի հայտնաբերվել (p›0.05): Ավելցուկային քաշի դեպքում դեռահասության տարբեր շրջաններում տարածվածության վիճակագրորեն հավաս-տի տարբերություն չի հայտնաբերվել ոչ մի խմբում (p›0.05): Ընդհանուր խմբում նորմալ քաշ կատեգորիայի տարածվածությունը տարիքի հետ վիճակագրորեն հավաստի կեր-պով աճում է` 72.9%–ից վերածվելով 78.1% (p=0.006): Նմանատիպ երևույթ գրանցվում է նաև իգական սեռի ներկայացուցիչների դեպքում` համապատասխանաբար կազմելով 76.3% և 84.6% (p=0.001): Արական սեռի դեպքում վիճակագրորեն հավաստի տարբերու-թյուն չի հայտնաբերվել (p›0.05):

Աղյուսակ 3

Գիրության, ավելցուկային քաշի և թերսնվածության տարածվածությունն ըստ սեռի և դեռահասության շրջանների

 a-b դեռահասության վաղ շրջան` 10-13 տ. (10.0-13.9 տ.); դեռահասության միջին շրջան` 14–16 տ. (14.0–16.9 տ.) [11]

*Տվյալ տարիքային խմբում ըստ սեռի համեմատության դեպքում վիճակագրորեն հավաստիտարբերության առկայություն, P‹0.05 (Պիրսոնի x²⁾

**Նույն սեռի տարբեր տարիքային խմբերի համեմատության դեպքում վիճակագրորեն հավաստի տարբերության առկայություն, P‹0.05 (Պիրսոնի x²⁾

Դեռահասության տարբեր շրջաններում ըստ սեռի համեմատության դեպքում գիրության տարածվածությունը հավաստիորեն ավելի բարձր է տղաների դեպքում` վաղ շրջանում կազմելով 9.0% և 3.7% (p‹0.001); իսկ միջին շրջանում` 7.6% և 2,2%  (p‹0.001):Ավելցուկային քաշի տարածվածությունը վիճակագրորեն հավաստի կերպով տարբերվում է միայն դեռահասության միջին շրջանում, գերակշռելով արական սեռի շրջանում` 18.8% և 10.7%, (p=0.001): Նորմալ քաշ կատեգորիայի տարածվածությունը դեռահասության 2 շրջաններում էլ վիճակագրորեն հավաստի կերպով գերակշռում է իգական սեռի դեպքում` վաղ և միջին շրջաններում համապատասխանաբար կազմելով 76.3% և 70.0% (p=0.012) և 84.6% և 69.7% (p‹0.001): Թերսնվածության դեպքում վիճակագրորեն հավաստի սեռային տարբերություն չի հայտնաբերվել (p›0.05):

Այսպիսով, Երևան քաղաքի 2181 դեռահասների հետազոտության արդյունքում կարելի է եզրակացնել`

1. Տարիքի հետ ՄԶՑ-ի միջին թվաբանական արժեքը աստիճանաբար աճում է անկախ սեռային պատկանելիությունից: ՄԶՑ-ի միջին թվաբանական արժեքը վիճակագրորեն հավաստի կերպով բարձր է 16 տ. տղաների շրջանում (p=0.03):
2. Աղջիկների և տղաների ընդհանուր խմբում գիրության, ավելցուկային քաշի և թերսնվածության տարածվածությունը համապատասխանաբար կազմում են 5.8%, 14.9% և 4.3%: Գիրության և ավելցուկային քաշի տարածվածությունը վիճակագրորեն հավաստի կերպով գերազանցում է տղաների շրջանում (p‹0.001): Թերսնվածության դեպքում ըստ սեռի վիճակագրորեն հավաստի տարբերություն չի հայտնաբերվել (p›0.05): 
3. Դեռահասության վաղ շրջանից դեպի միջին շրջան անցման ժամանակ աղջիկ-ների և տղաների ընդհանուր խմբում դիտվում է գիրության և թերսնվածության տարածվածության վիճակագրորեն հավաստի նվազում (p‹0.05): Տարիքի աճմանը զուգընթաց նվազում է նաև թերսնվածության տեսակարար կշիռը աղջիկների շրջանում (p‹0.01): Տղաների դեպքում տարիքից կախված վիճակագրորեն հավաստի տարբերություններ չեն հայտնաբերվել (p›0.05): 
4. Դեռահասության տարբեր շրջաններում ըստ սեռի համեմատության ժամանակ, տղաների դեպքում դեռահասության վաղ շրջանում վիճակագրորեն հավաստի կերպով գերակշռում է միայն գիրությունը (p‹0.001), իսկ միջին շրջանում` և գիրությունը, և ավելցուկային քաշը (p‹0.001): Թերսնվածության դեպքում վիճակագրորեն հավաստի տարբերություն չի հայտնաբերվել(p›0.05): 

Այսպիսով, գիրության և ավելցուկային քաշի տարածվածության վերաբերյալ ստացված տվյալները ենթադրում են կանխարգելիչ միջոցառումների ձեռնարկման անհրաժեշտություն: Կանխարգելիչ միջոցառումների մշակման համար անհրաժեշտ է հայտնաբերել Երևան քաղաքի դեռահասների շրջանում գիրության և ավելցուկային քաշի առաջացմանը նպաստող հիմնական ռիսկի գործոնները և ազդել դրանց վրա: 

Գրականություն

1. Abdulrahman O. Musaiger Overweight and Obesity in Eastern Mediterranean Region: Prevalence and Possible Causes. Journal of Obesity, Vol. 2011 (2011), Article ID 407237, 17 p.:10.1155/2011/407237.
2. Armenia demographic and health survey. Yerevan, National Statistical Service, Ministry of Health, ORC Macro, 2010. 
3. Carvalho Francescantonio Menezes H., Borges Neutzling M., J. A. de Aguiar Carrazedo Taddei Risk factors for overweight and obesity in adolescents of a Brazilian university: a case-control study. Nutr. Hosp., 2009;24(1):17-24.
4. Farhad Rahmani-Nia, Nader Rahnama, Effat Bambaeichi Prevalence of Overweight and Underweight among Iranian High-school Students. International Journal of Sports Science and Engineering Vol. 02 (2008), No. 02, p. 101-106.
5. Francessco Branca, Haik Nikogosian, Tim Lobstein The challenge of obesity in the WHO European Region and the strategies for response. WHO, 2007.
6. Helen N Sweeting. Gendered dimensions of obesity in childhood and adolescence. Nutrition Journal 2008, 7:1 doi:10.1186/1475-2891-7-1.
7. Katherine M. Flegal, Carolyn J. Tabak, Cynthia L. Ogden. Overweight in children: definitions and interpretation. Health Education Research, Vol. 21, 6, p. 755-760. 
8. Lazzeri G., Rossi S., Pammolli A., Pilato V., Pozzi T., Giacchi M.V. Underweight and overweight among children and adolescents in Tuscany (Italy). Prevalence and short-term trends. J prev med hyg., 2008; 49: 13-21.
9. Mirzazadeh A., Sadeghirad B., Haghdoost A.A., Bahrein F., Rezazadeh Kermani M. The Prevalen-ce of Obesity in Iran in Recent Decade; a Syste-matic Review and Meta-Analysis Study. Iranian J. Publ .Health, Vol. 38, No.3, 2009, p.1-11.
10. Oliemen Peterside, Adesuwa F Adesina, Ifeoma Anochie, Nwadiuto A Akani. Weight status of adolescents in secondary schools in Port Harcourt using Body Mass Index (BMI). Italian Journal of Pediatrics 2012, 38:31.
11. Richard E., Md.Behrman, Robert M., Md. Kliegman. Nelson Textbook of Pediatrics 17th edition, 2003.
12. Roberta Guarino, Alberto Pellai, Luca Bassoli, Mario Cozzi, Maria Angela Di Sanzo, Daniela Campra Andrea Guala Overweight, Thinness, Body Self-Image, and Eating Strategies of 2,121 Italian Teenagers The ScientificWorld J., 2005, 5, 812–819. 
13. Ruth S.M. Chan, Jean Woo. Prevention of Overweight and Obesity: How Effective is the Current Public Health Approach. Int. J. Environ. Res. Public Health 2010, 7, 765-783. 
14. Samiran Bisai, Tarapada Ghosh, Gautam Kumar De3, Kaushik Bose. Very High Prevalence of Thinness among Kora-Mudi Tribal Children of Paschim Medinipur District of West Bengal, India. EJBS 3 (1) April-June 2010: 43-49.
15. Sigrվđur Շ. Eiđsdցttir, ըlfgeir L. Kristjոnsson, Inga D. SigfՕsdցttir, Carol E. Garber,John P. Allegrante. Trends in Body Mass Index among Icelandic Adolescents and Young Adults from 1992 to 2007. Int. J. Environ. Res. Public. Health. 2010 May; 7(5): 2191–2207. 
16. Social determinants of health and well - being among young people. Health Behaviour in school – aged children (HBSC) study: International Report From the 2009/2010 survey WHO, Fact sheet N′311, May 2012.

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ